Şükrü KELEŞ
Emekli Gümrük ve Ticaret Başmüfettişi
Gümrük İşlemlerinin Kolaylaştırılması Yönetmeliğinin 76. maddesinde, Yetkilendirilmiş yükümlü sertifikası sahibi kişilere, aranılan koşulları sağlamaları halinde eşyayı hareket gümrük müdürlüğüne sunmaksızın transit işlemlerini kendi tesislerinde gerçekleştirme izni verilebileceği belirtilmiştir. Bu izin, “izinli gönderici yetkisi” olarak adlandırılmaktadır.
A) İzinli Gönderici Yetkisi için aranılan koşullar
Yetkilendirilmiş yükümlü sertifikası sahibi kişilerin, İzinli Gönderici Yetkisi taleplerinin karşılanabilmesi için Gümrük İşlemlerinin Kolaylaştırılması Yönetmeliğinin 76 ncı maddesinde sayılan aşağıdaki koşulları taşıyor olmaları gerekmektedir.
a) Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığından alınmış uluslararası taşımacı yetki belgesi sahibi olmak.
b) Kapsamlı teminat veya teminattan vazgeçme sertifikası sahibi olmak.
c) Başvuru yılından bir önceki takvim yılında veya başvurunun yapıldığı ayın ilk gününden geriye dönük bir yıl içerisinde aşağıdaki koşullardan en az birini sağlamış olmak.
1) En az beş yüz transit beyannamesi (TIR Karnesi dâhil) kapsamında eşya transit etmiş olmak,
2) En az üç yüzü transit beyanı (TIR Karnesi dâhil) olmak kaydıyla, toplam beş yüz transit beyanı ve özet beyan kapsamında işlem yapmış olmak.
ç) Yetki kapsamı eşyanın depolanması, boşaltılması, muayenesi ve yetki kapsamı eşyadan numune alınabilmesi için gerekli teçhizat ve donanıma sahip olmak.
d) Yetki kapsamında işlem yapılacak tesislerde, gerektiğinde eşya ve taşıma aracının tartımı için gerekli düzeneğe sahip olmak.
e) Yetki kapsamında kullanılacak en az bir tesise sahip olmak.
Yönetmeliğin 76. maddesinin birinci fıkrasının (c) bendinde belirtilen transit beyannamesi/transti beyanı ve özet beyan sayılarının hesaplanmasında;
4458 Sayılı Gümrük Kanunu’nun 84/2 maddesinin (b) ve (c) bentlerinde belirtilen;
Yabancı bir ülkeden Türkiye’ye, Türkiye’den yabancı bir ülkeye taşınan eşya için düzenlenmiş olan transit beyanları ile
(d) bendinde belirtilen; Bir iç gümrük idaresinden diğer bir iç gümrük idaresine taşınan ve hareket veya varış gümrük müdürlüğünün deniz veya hava limanı gümrüğü, kara sınır kapısı veya RO-RO limanı gümrüğü olan eşya için düzenlenmiş olan transit beyanları
Dikkate alınacaktır.
B) İzinli Gönderici Yetkisinin kapsamı
İzinli gönderici yetkisi kapsamı eşyanın taşınmasına ilişkin temel düzenleme, Yönetmeliğin 77. maddesinde belirtilmiştir. Buna göre;
1) İzinli gönderici yetkisi sahibinin başka bir yük almaksızın sadece ihracatta yerinde gümrükleme izni sahibinin tesisinden yüklediği ihraç eşyasını taşıması halinde ihraç eşyasına ilişkin uygulamalar, ihracatta yerinde gümrükleme iznine ilişkin düzenlemelere uygun olarak yerine getirilir(GİKY md. 57-75). Örneğin, ihraç eşyası, diğer eşya ile karıştırılmayacak şekilde eşyanın tesis içinde güvenli bir yerde ihracata hazır halde bekletilmesi, ihracat beyannamesinin, ihracatta yerinde gümrükleme izni kapsamı tesis için yetkilendirilen gümrük müdürlüğünde tescil edilmesi vb.
2) İhraç eşyanın, izinli gönderici yetkisi kapsamındaki tesislerden yapılacak olması halinde, ihracatçının yetkilendirilmiş yükümlü statüsüne sahip olması gerekliliği bulunmamaktadır.
3) İzinli gönderici yetkisi kapsamında izinli göndericinin tesislerinden ve/veya ihracatta yerinde gümrükleme izni sahibinin tesislerinden olmak kaydıyla birden fazla firmanın ihraç eşyasının taşınması mümkündür. Diğer bir anlatımla izinli gönderici tarafından birden fazla tesisten ihraç eşyası taşınmasına yönelik işlem yapılması durumunda Yönetmeliğin 91 inci maddesinde belirtilen hususlara uygun hareket edilmesi gerekecektir.
4) İzinli göndericinin ihraç eşyasını ihracatta yerinde gümrükleme izni sahibinin tesislerinden yüklemesi durumunda, transit rejiminde rejim hak sahibi izinli gönderici olacağından ihraç eşyasını taşıyan araç, izinli gönderici tarafından özel tipte mühür ile mühürlenir (GİKY md. 58/3-a, md. 92).
5) İhracatta yerinde gümrükleme izni kapsamında ihraç edilecek eşyaya ilişkin taşıma işleminin izinli gönderici yetkisine sahip olmayan herhangi bir taşımacı ile gerçekleştirilmesi durumunda, transit rejiminde rejim hak sahibi ihracatta yerinde gümrükleme izin sahibi olacağından ihraç eşyasını taşıyan aracın, ihracatta yerinde gümrükleme izin sahibi tarafından mühürleneceği tabiidir(GİKY md.58/3-b).
C) İzinli gönderici yetkisi kapsamında işlem yapılacak hareket gümrük idareleri
1) İzinli gönderici yetkisi kapsamında işlem yapılacak hareket gümrük müdürlükleri, izinli gönderici yetkisi kapsamında yer alan izinli gönderici tesislerinin hareket gümrük müdürlüğüne uzaklığı ve işlem hacmi göz önünde bulundurularak, sertifika başvurusunun yapıldığı bölge müdürlüğü tarafından belirlenmektedir (GİKY Md. 79).
2) İzin kapsamına alınacak bir tesis için tesisten yapılacak işlemler bağlamında birden fazla gümrük idaresinin yetkili kılınması mümkün değildir.
3) İzinli gönderici yetkisi kapsamında yer alan izinli gönderici tesislerinden işlem yapılmasına yetkili kılınan hareket gümrük idaresinin talep halinde değiştirilmesine sertifika başvurusunun yapıldığı Bölge Müdürlüğü yetkilidir. Bölge Müdürlüğünün ve Genel Müdürlüğün şartların gerektirmesi veya gerekli görmesi halinde tesislerin işlem yapılacağı gümrük idarelerini değiştirmesi mümkündür.
4) İzinli gönderici yetkisi kapsamında işlem yapılamayacak gümrük müdürlüklerini belirlemeye Genel Müdürlük yetkilidir.
5) İzinli gönderici yetkisi tanınan sertifika sahibine ilişkin sertifika numarası, yetki numarası, tesis kodu, izinli gönderici kapsamı tesisten işlem yapılacak gümrük idaresi adı, Bakanlık sistemine yüklenir.
D) İzinli gönderici yetkisi kapsamında taşınan eşyanın gümrük işlemleri
1) İzinli gönderici yetkisi kapsamında izinli göndericinin tesisinden ihraç edilecek olan eşya, tesiste taşıma aracına yüklenmeye hazır olarak açık veya kapalı bir yere konulur ya da taşıma aracında yüklü olarak bekletilir.
2) İzinli gönderici tarafından, ihraç eşyanın, başka herhangi bir eşya ile karışmaması ve yetkisiz müdahalenin önlenmesi için gerekli tedbirler alınır.
3) İhraç eşyasının, izinli gönderici tesislerinde muhafaza altına alınmasını müteakip ihracat beyannamesi, ihracatçı veya temsilcisi tarafından tercihe bağlı olarak aşağıdaki yöntemlerden birine göre;
a) İhraç eşyasının konulduğu izinli gönderici tesisi için yetkilendirilen gümrük müdürlüğünde(GİKY md. 84/3) veya
b) İhracatın kolaylaştırılması, kolay ihracat noktalarının oluşturulması bağlamında Gümrükler Genel Müdürlüğünün 2021/08 sayılı Genelgesi ile yapılan düzenleme kapsamında, nihai çıkış noktasının bir izinli gönderici tesisi olması kaydıyla ülkemizin her noktasındaki gümrük müdürlüğünde
Tescil edilebilir.
4) İhracat eşyasının izinli gönderici yetkisi sahibinin tesisinden sevk edilecek olması halinde, ihracata ilişkin beyannamenin tescili sırasında BİLGE sisteminde;
i) Basitleştirilmiş usul rejim kodu olarak BS-11 seçilir,
ii) Taşıyıcının tesis kodu belirtilir,
iii) Taşıyıcının izinli gönderici yetkisi kapsamındaki tesisi için yetkilendirilmiş gümrük müdürlüğü seçilir,
iv) Ayrıca izinli göndericinin vergi numarası asıl sorumlu alanına eklenir.
5) İzinli gönderici tesisindeki eşyanın ihraç edilmeye hazır olmasını müteakip “hazır bildirimi” izinli gönderici tarafından yetkili gümrük idaresine elektronik ortamda bildirilir.
6) İzinli gönderici kapsamında taşınan ve izinli göndericinin tesisindeki eşya için ihracat beyannamesinin izinli göndericinin tesisi için yetkilendirilmiş gümrük müdürlüğünde tescil edilmiş olduğu durumda beyanın kontrol türünün BİLGE sistemi tarafından;
a) Sarı hat (belge kontrolü) olarak belirlenmiş olması durumunda beyanname eki belgelerin ivedilikle gümrük idaresine iletilmesi gerekir.
Şayet ihracat beyannamesi kağıtsız ihracat uygulaması kapsamında ise bu durumda ihracat beyannamesi ve ekleri tamamen dijital ortama aktarılmış olacağından gümrük idaresince kağıt ortamında sunulmasının talep edilmesi hali hariç belge kontrolü, muayene ile görevli memur tarafından BİLGE sistemin üzerinden gerçekleştirilecektir.
b) Kırmızı hat (muayene) olarak belirlenmiş olması durumunda, izinli gönderici tesisinin tanımlanmış olduğu gümrük idaresinde muayene işlemleri için tanımlanmış mobil ekipler tarafından muayene işlemleri eşyanın bulunduğu tesise gidilerek gerçekleştirilir.
İhracatta Yerinde Gümrükleme ve İzinli Gönderici tesislerinde gerçekleştirilecek muayene işlemleri için mobil ekip tanımlaması, araç ve bilgisayar tahsisine ilişkin açıklamalar, mülga Risk Yönetimi ve Kontrol Genel Müdürlüğünün 34919510/05.06.2018 sayı ve tarihli yazısında yapılmıştır.
Bu bağlamda, araç ve dizüstü bilgisayar tahsisi yapılan gümrük idareleri belirlenmiş olmakla birlikte izinli gönderici yetkisi kapsamında ihraç eşyasının işleminin yapılacağı tesis sayısının ve yetkilendirilmiş gümrük idareleri sayısının artmış olması karşısında izinli gönderici tesisinden işlem yapılması için yetkilendirilmiş diğer hareket gümrük müdürlüklerinde de mobil ekip oluşturulması ve araç ve ekipman tahsis edilmesine yönelik gerekli tedbirlerin alınmasının yerinde olacağı değerlendirilmektedir.
7) Gümrükler Genel Müdürlüğünün 2021/08 sayılı Genelgesi ile yapılan düzenleme kapsamında ihracat beyannamesinin tescil edildiği gümrük idaresi ile izinli gönderici tesisi için yetkilendirilmiş olan gümrük idaresinin farklı olması ve ihraç eşyasının izinli göndericinin tesislerinde ihracata hazır hale getirilmiş olduğu durumda hat yönlendirme ve muayene işlemleri, ihracat beyannamesinin tescil edildiği gümrük idaresinde olacağından beyanın kontrol türünün BİLGE sistemi tarafından;
a) Sarı hat (belge kontrolü) olarak belirlenmiş olduğu durumda, belge kontrolü, beyannamenin tescil edildiği gümrük müdürlüğünde görevli muayene memurunca,
b) Kırmızı hat (muayene) olarak belirlenmiş olması durumunda ise izinli gönderici tesisinin bağlı bulunduğu gümrük müdürlüğüne tanımlı mobil gümrük hizmetlerinde görevli muayene memurunca,
c) Yeşil hat olarak belirlenmesi halinde muayene ile görevli memur atama olmaksızın,
Tamamlanacaktır.
İhracat beyannamesine konu eşyaya ilişkin ayniyet tespiti işlemlerinin yapıldığı durumlarda gerekli tespit işlemlerinin gerçekleştirilmesini müteakip ilgili gümrük idaresince yükümlüsüne verilmesi gereken ayniyet tespit tutanağının bir nüshası izinli gönderici yetkisi sahibi tarafından eşyanın ihracatçısına ulaştırılacaktır.
E) Sınır kapılarında geçiş önceliği
İzinli gönderici yetkisine haiz yetkilendirilmiş yükümlü sertifikası sahiplerine sınır kapılarından öncelikli geçiş hakkı uygulamasından yararlanma izni verilir.
İzinli gönderici yetkisini haiz sertifika sahiplerine gümrük kontrollerinin azaltılması ve bu kontrollerin öncelikle yapılması kolaylaştırması sağlanır.
İzinli gönderici yetkisi, sertifika sahiplerine gümrük işlem süreçlerinin hızlandırılması bağlamında ciddi bir zaman tasarrufu sağlamaktadır.
Kanatsız uçup giden şey nedir? sorusunun cevabının “Zaman” olduğu göz önüne alındığında zaman tasarrufu sağlayan her uygulamanın aynı zamanda uluslararası ticarette yükümlülerin rekabet gücünü ciddi oranda artıracağını söyleyebiliriz.
F) İzinli gönderici yetkisi kapsamında transit taşımacılığı yapılamayacak eşya
Kanun, genel düzenleyici işlemler ve uluslararası anlaşmalarla ihracatı veya transiti yasaklanmış veya belli kamu kurum ve kuruluşlarınca ön izne ya da kayda bağlanmış olan eşya ile Bakanlıkça belirlenecek diğer eşyanın taşıması izinli gönderici yetkisi kapsamında yapılamaz.
Kamu kurum ve kuruluşlarının iznine tabi eşyanın yetki kapsamında ihracının yapılabilmesi için ilgili kurum veya kuruluştan gerekli iznin alınmış olması gerekir(GİKY md. 81).
Sonuç olarak; Gümrük işlemlerinin basitleştirilmesi, zaman tasarrufu, rekabet gücünün artırılması bağlamında uluslararası ticaret aktörlerinin bu avantajları sağlayan (izinli gönderici, izinli alıcı, ihracatta yerinde gümrükleme izni vb.) statü belgelerine sahip olmalarının son derece önemli olduğu değerlendirilmektedir.
